शेतकरी आंदोलन, संघर्ष यात्रा - पण उपाय काय? -- प्रमोद क्षीरसागर

सत्तेत सहभागी झाले आहेत तरी श्री राजू शेट्टी यांना रस्त्यावर उतरून आंदोलन / यात्रा काढायला लागत आहेत. शेतकरी संघटना काढून अनेक मान्यवरांनी सहमती दर्शवली होती तरीही श्री. शरद जोशी यांच्या कडून विषय पुढे नेला गेला पण सुयोग्य मार्ग निघू शकला नाही. जे सरकार साठ वर्षे चालवत होते त्यांनाही ऐन गर्मीत शेतकरी समस्या सोडवण्यासाठी वातानुकूलित मोटार यात्रा काढण्याची पाळी आली. शेती व शेतकरी दोघांची प्रकृती गंभीर म्हणावी तर बीएमडब्ल्यू व अशा महागड्या गाड्यांच्या डीलरशिप साठी प्रस्ताव महानगरांपेक्षा तुलनेने ग्रामीण भागातून येत आहेत. याठिकाणी आज पैसा जो उपलब्ध आहे तोही शेती व पूरक व्यवसायातून आला असे सांगितले जात आहे. प्रगत शेतकरी वर्ग वाढत आहे. त्यांच्या आर्थिक परिस्थितीकडे पाहून लोकांना वाटते की शेती ऊत्पन्नावर प्राप्तिकर असावा. किती ही नैसर्गिक आपत्ती आल्या तरी यांच्या ऊत्पन्नावर फारसा फरक पडत नाही.

यावर्षी पीकपाणी काही ठीक नाही, ठीक असेल तर भाव मिळत नाही, भाव नाही म्हणून निर्यातीला परवानगी द्या, तोच माल परत योग्य वेळी चढ्या भावाने आयात करायचा या सर्व गोष्टींचा फायदा शेतकऱ्यांना कमी इतरांना जास्त होत असतो. म्हणून शेतमालाला भाव व शेतकऱ्यांना दिलासा हा विषय समाजजीवनात अतिशय संवेदनशील झाला आहे. सरकारात असताना प्रश्न सोडविताना अवघड जाते आणि विरोध करून ही घडत काहीही नाही. मग समस्या सुटणार कशी?

शेतकरी संघटनेचे नेते व शरद जोशी यांचे अनेक वर्षे सहकारी राहिले त्यांनी एक लेख लिहिला आहे. त्यामध्ये असे लिहिले आहे की शासनाला मधे न घेता आपणच प्रश्नांची सोडवणूक करण्यासाठी मदतीचा हात पुढे केला तरी संबंधितांशी बोलणे निर्णायक ठरू शकत नाही. सर्वांना विश्वासार्हता वाटत नाही. या साठी सर्व समावेशकतेचे सूत्र उपयुक्त ठरेल. त्यामुळे आजच्या प्रचलित पद्धतीने केवळ ग्राहक वा शेतकरी अशी बाजू न घेता विधायक उपाय म्हणून अधिकाधिक गुणवत्तापूर्ण उत्पादन, सर्वदूर प्रमाणात भंडारण-वितरण, अतिवापरावर-दुरुपयोगावर स्वयं नियमनाचा प्रभाव यावर भर द्यावा. हे व अन्य गरजा लक्षात घेऊन सर्व घटकांना आश्वस्त करणारी प्रणाली विकसित करता येईल. प्रगतीशील शेतकरी घटकांच्या प्रयत्नातून हे लक्षात आले आहे की स्वत:च्या पायावर उभे रहावयाचे शेतकऱ्याने ठरविले तर मेन, मटेरियल, मनी व मॅनेजमेंट या चार ‘एम’च्या द्वारे आर्थिक सुस्थिती स्थिरपद करता येते. व्यावहारिकतेच्या पातळीवर सामान्यपणे अधिकाधिक शेतकऱ्यांना हे वातावरण निर्माण वरील सूत्रांनुसार केले तर परिवर्तनाचा मार्ग सुगम होईल. गरज आहे एकात्म व समग्र दृष्टी ठेऊन मूलभूत चिंतनाची व कालबद्ध कृती आराखडा तयार करण्याची.